بی‌تردید کمتر فردی را بتوان یافت که به اهمیت تعلیم و تربیت در جامعه واقف نباشد. چنان‌که می‌دانیم از عهد باستان تا به امروز، درباره حساسیت آموزش و تاثیر آن بر رشد و بالندگی جوامع انسانی همواره تاکید شده است. در جهان امروز نیز با پیشرفت علوم و تکنولوژی، آموزش انسان‌ها اهمیتی دوچندان یافته است. آموزش انسان با تولد او از خانه و خانواده آغاز شده و پس از طی سنین کودکی اول، این مهم به نهاد‌های مسئول در آموزش و پروش سپرده می‌شود. دوره دبستان یا دوره ابتدایی مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دوران آموزشی هر فرد است که شالوده بسیاری از توانایی‌ها و مهارت‌های شناختی و اجتماعی در آن شکل می‌گیرد و همچنین زمینه‌ساز شکوفایی و توسعه بسیاری از استعدادها و توانایی‌های فردی است. همه ما مهم‌ترین و اصلی‌ترین خاطرات دوره تحصیل خود را از این دوره داریم که همچون بنیادی بر دیدگاه ما به مقوله یادگیری و آموزش و تعلیم اثر گذارده است. در ادامه، به دبستان و ویژگی‌های و اهمیت این مقطع در دوران تحصیل و زندگی افراد خواهیم پرداخت.
آشنایی اولیه با دوره دبستان
دبستان کلمه‌ای فارسی به معنای مدرسه بوده و مراد از آن نخستین دوره آموزش رسمی، رایگان و همگانی در جامعه است. بنا بر قوانین آموزشی و آیین‌نامه اجرایی مدارس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش، دبستان واحدی تربیتی بوده و موسس آن وزارت آموزش و پرورش است. دانش‌آموزانی که در یکم مهرماه هرسال، 6 سال تمام داشته باشند، باید در پایه اول مدارس ابتدایی ثبت‌‌نام و آغاز به تحصیل کنند. به طور معمول، مدت‌زمان دوره دبستان یا مدرسه ابتدایی، در بیشتر کشورهای جهان 5 یا 6 سال است که به دو دوره سه ساله پایه اول تا سوم و پایه سوم تا ششم تقسیم می‌شود. دوره دبستان هم‌زمان با دوره کودکی دوم از 6-12 سالگی انسان است. در پایه اول مهارت خواندن و نوشتن آموزش داده شده و در پایه‌های بعدی، آشنایی با متون و علوم آغاز می‌شود. بسیاری از روانشاسان و متخصصان تعلیم و تربیت، دوره ابتدایی یا دبستان را مهم‌ترین مقطع تحصیلی فرد در زندگی می‌دانند زیرا در این سال‌ها است که توان منحصربه‌فرد هر کودک یا نشانه‌های آن در کودکان آشکار می‌شود و می‌توان با شناخت و تشخیص به‌هنگام این توان، زمینه‌های روانی و شخصیتی را برای فعالیت‌های بیشتر و حتی تخصصی‌تر او فراهم کرد. در دوره دبستان، کودک در مرحله اصلی و پایه رشد عقلی، عاطفی، اجتماعی، شهروندی و نیز جسمی قرار دارد. او طی این بازه زمانی، با مفاهیم بسیاری از امور رومزه خود و نیز ارتباط متقابل با دیگران آشنا می‌شود؛ بنابراین، تعلیم و ترتیب او هم جنبه‌ای عام دارد و تنها سویه عقلی و شناختی را شامل نمی‌شود. توجه به همین نکته، اهمیت دوره ابتدایی را مشخص می‌کند. در ایران، دوره دبستان از پرجمعیت‌ترین مقاطع تحصیلی به شمار می‌رود.
اهداف دبستان
بنا بر اهمیت و حساسیت این دوران در تعلیم و تربیت و شکل‌گیری شخصیت کودکان، اهدافی برای دوره دبستان تعریف شده‌اند:
- ایجاد مهارت‌های اساسی خواندن و نوشتن
- آشنایی آغازین با علوم و متون
- شناخت استعدادهای فردی کودکان و جهت‌دهی مناسب برای توسعه و شکل‌گیری این توانایی‌ها
- کمک به رشد خلاقیت در کودکان
- تاکید بر رشد جسمی کودکان
- آشنایی با مهارت‌های اولیه زندگی همچون رعایت نکات بهداشت فردی، فضایل اخلاقی و مهارت‌های اجتماعی و شهروندی، برای برقراری روابط انسانی در جامعه
- آمادگی و ایجاد انگیزه و شوق برای کسب علم و مهارت‌های تخصصی
البته در جهان امروز، طی چند دهه اخیر و به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته، آموزش ابتدایی مشمول تحولی ساختاری شده است و تفاوت‌های بسیاری با مفهوم سنتی دبستان دارد. تاکید بر آموزش مهارت‌های لازم برای زندگی فردی و اجتماعی بهتر، آموزش‌های عملی در زمینه‌های عمومی همچون موضوعات علمی، هنری و فنی، تقویت روحیه تحقیق، جست‌و‌جو و پرسشگری و تحلیل در کودکان، آشنایی بیشتر با تاریخ و فرهنگ بومی خود، آشنایی اولیه با موضوعات روز جهان به تناسب سن کودکان و مانند اینها، از جمله اهداف نوین دوره ابتدایی به شمار می‌روند. در این ساختار، مدرسه نیز از مفهوم سنتی خود فاصله می‌گیرد و معلم تنها نقش آموزشی ندارد و به عنوان تسهیلگر و مشاور در کنار کودکان قرار می‌گیرد.
ایجاد جذابیت
برای بسیاری از افراد در سراسر جهان، مدرسه و دوره ابتدایی به خاطره‌ای نه چندان خوشایند از قرار گرفتن در محیطی خسته‌کننده و گذراندن پایه‌های این دوره بدون هیچ خاطره مفرح و لذت‌بخش محدود می‌شود. با توجه به گسترش روزافزون تکنولوژی و توسعه شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها، موضوع ایجاد جذابیت در محیط‌های آموزشی به چالش مهمی تبدیل شده است. به‌ویژه در دوره دبستان و رده سنی کودکان، این مهم حساسیتی دوچندان می‌یابد. از جمله عوامل تاثیرگذار در ایجاد جذابیت برای دوره دبستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فضای آموزشی مناسب و در حد امکان استفاده از امکانات و تکنولوژی‌های آموزشی به‌روز
- برگزاری آموزش‌های متفرقه و تکمیلی با موضوعات مختلف
- برگزاری بازدیدهای علمی و فرهنگی متناسب با سن کودکان
- استفاده از نیروهای مجرب، متخصص و خلاق در شیوه‌های تدریس و آشنا به روانشناسی کودک
- دقت در تفاوت‌های میان کودکان و توجه به فردیت و ویژگی‌های فردی آنان
تاثیر دبستان بر فراگیر
از آنجا که کودکان این مقطع سنی بالاترین آموزش‌پذیری و بیشترین آمادگی را برای فراگیری دارند، رابطه دانش‌آموز و معلم اهمیت بسیاری می‌یابد. همچنین برخورد افراد با کودک طی این دوره، زمینه‌ساز شکل‌گیری شخصیت و آموختن بسیاری از ویژگی‌های اخلاقی و کدهای رفتاری در او محسوب می‌شود. دوره دبستان را دوره خلاقیت و فرصتی برای بروز استعدادهای عمومی نیز می‌نامند. کودکان ساعاتی از روز را خارج از خانه، در محیط مدرسه و در ارتباط مستقیم با معلم و اولیای مدرسه می‌گذرانند؛ و آنچه در محیط خانواده آموخته‌اند، باید در مدرسه اصلاح یا تکمیل شود. کودکان در این دوره آگاهانه تقلید می‌کنند و مربیان را الگوی خود قرار می‌دهند. این نکته تاثیر نقش این افراد را پس از اعضای خانواده، در تربیت کودکان آشکار می‌سازد و بر اهمیت حساسیت در انتخاب افراد مناسب و شایسته در مدرسه تاکید می‌کند. از دیگر نکات مهم درباره دوره دبستان، اهمیت رابطه متقابل اولیا و مربیان است. رده سنی کودکان در این مقطع، نیازمند ارتباط مستمر و موثر والدین کودک و مربیان است زیرا یادگیری در دوره ابتدایی، افزون بر آموزش در مدرسه، همراهی و همکاری والدین در خانه را نیز می‌طلبد.
رابطه دوره دبستان با مقوله فرهنگ
چنان‌که یاد شد، امروزه در دوره ابتدایی تاکید بر رشد همه‌جانبه کودکان است و دیدگاه‌های سنتی پیشین که بر رشد شناختی و آموزش مهارت‌های علمی برای طی مقاطع تحصیلی بالاتر متمرکز بود تحول بسیاری داشته است. با توجه به گسترش جهان مجازی و تاثیر رسانه‌های جمعی بر اذهان مردم به‌ویژه کودکان، موضوعات فرهنگی اهمیت بسیاری یافته‌اند. با جداافتادگی افراد از فرهنگ خودی و تاثیرپذیری از فرهنگ‌های دیگر، بسیاری از سنن، آداب، رسوم و دانش‌های بومی رو به فراموشی می‌روند. این موضوع چالشی جهان‌شمول در همه کشورها است و گریزی از آن نیست. در این میان، با آموزش می‌توان فرهنگ خودی و بومی هر کشور را از خطر فراموشی نجات داد و هرچه آموزش از مقاطع پایین‌تر مانند دبستان آغاز شود، تاثیر بیشتری خواهد داشت. موضوعاتی نظیر حفظ محیط زیست و توسعه پایدار نیز از دیگر چالش‌های مهم بین‌المللی در سراسر دنیا است که امروزه آموزش‌های مربوط به آن را از دوره دبستان آغاز می‌کنند. آشنایی با مفاهیم اصلی و پایه در این دو حوزه، کودکان را به سوی دقت بیشتر در انتخاب سبک زندگی و حفاظت از محیط زیست و احترام به طبیعت سوق می‌دهد.
یکی از مراکز آموزشی که در تمام مقاطع تحصیلی دبستان تا دبیرستان فعالیت دارد، مجموعه آموزشی مدارس غیردولتی آینده سازان(سروش دانایی) است که با استفاده از امکانات مناسب و درخور آموزشی، کادر مجرب و کارآزموده و شیوه‌های نوین آموزشی، محیطی صمیمی و جذاب برای دانش‌آموزان ایجاد کرده‌اند.
